O wystawie

Wystawa „Obiekty obronne w Karpatach” to wydarzenie towarzyszące konferencji „Obiekty obronne w Karpatach. Od Daków do Konfederacji Barskiej” zorganizowanej przez środowisko lubelskie Towarzystwa Karpackiego w dniu 20 października 2018 r. na Politechnice Lubelskiej. Współorganizatorami byli: Biblioteka Politechniki Lubelskiej, Instytut Informatyki PL i Fundacja Forum Akademickie. Konferencja została objęta patronatem honorowy przez Jego Magnificencję prof. dr hab. inż. Piotra Kacejko Rektora PL, oraz patronatami medialnymi: TVP3 Lublin, Polskie Radio Lublin, Radio Centrum i Forum Akademickie.

Wystawa fotograficzna obejmowała 40 zdjęć, siedmiu autorów: Aleksander Dymek (Towarzystwo Karpackie, Kraków), Jan Gancarski (dyrektor Muzeum Podkarpackiego w Krośnie), Krzysztof Jaworski (prof. Uniwersytetu Wrocławskiego), Jerzy Montusiewicz (TK, Lublin, prof.  Politechniki Lubelskiej), Michał Parczewski (prof. z Uniwersytetu Rzeszowskiego), Maciej Śliwa (krajoznawca z Krakowa) oraz Andrzej Wielocha (TK, Warszawa). Fotoedycję zdjęć i przygotowanie kolaży wykonał Andrzej Kozłowski „Foto Hansa”, zaś plakat Andrzej Wielocha. Zakres tematyczny wystawy obejmował okres od I wieku p.n.e. (czasy Daków) do 2 poł. XVIII w. (Konfederacja Barska – obecnie obchodzimy jej 250 lecie), zaś w przestrzeni geograficznej zarówno Karpaty polskie, częściowo słowackie i te leżące na terenie Rumunii. Zaprezentowane zdjęcia pokazują jedynie wybrane obiekty obronne omawiane podczas konferencji.

Na fotografiach przedstawiających pozostałości twierdz Daków (Blidaru, Căpâlna, Sarmizegetusa Regia, Tilișca), pokonanych ostatecznie w 106 r. przez cesarza Marka Ulpiusza Trajana, można zobaczyć charakterystyczną konstrukcję fortyfikacji, tzw. „murus dacicus”. Rozwiązanie to polegało na tym, że zewnętrzne ściany murów składające się z prostopadłościennych kamieni układanych na sobie bez zaprawy były łączone przez belki wkładane w wykute otwory o przekroju trapezowym (jaskółczy ogon), a przestrzeń między nimi była wypełniana sypkim materiałem skalnym i ziemią. Zwycięscy Rzymianie zbudowali swoje twierdze, co pokazano na przykładzie Castrum Porolissum (rejon gór Seş) największego fortu w Karpatach (230 x 300 m), w którym stacjonował garnizon składającym się z 5000 żołnierzy przeniesionych z Hiszpanii, Galii i Brytanii. Fort był otoczony kamiennym murem z czterema bramami, z których Porta Praetoria została w całości zrekonstruowana. Na zdjęciach można również zobaczyć ruiny Ulpia Traiana Sarmizegetusa oraz Bucium.

Na wystawie pokazano również wczesnośredniowieczne polskie grodziska – Troja w Trzcinicy z okresu VIII-XI w. wokół którego został zbudowany „Skansen Archeologiczny Karpacka Troja” a także grodzisko w Brzezowej. Kolejna grupa zdjęć dotyczyła ruin zamków z terenów obecnej Słowacji (dawne Górne Węgry), między innymi: Cicva z XIII w., Brekov, Zborov z XIV w. Zamki te były w późniejszych wiekach rozbudowywane, ale na początku XVIII w. po nieudanym powstaniu Franciszka II Rakoczego zostały wysadzone przez wojska austriackie.

Z terenów Rumunii pokazano zabytki reprezentujące kościoły warowne Sasów Siedmiogrodzkich (7 zdjęć), przykłady obronnych klasztorów z Mołdawii i Wołoszczyzny (6 zdjęć) oraz obronne domy czyli kule z terenu Oltenii (5 zdjęć).  Kościoły warowne to wyjątkowe przykłady budownictwa sakralnego, które na przestrzeni wieków były przebudowywane, aby stanowiły efektywne obiekty obronne. Kastelizacja prezbiterium, dodawane machikuły, liczne otwory strzeleckie powyżej nawy, wieże obronne w murach otaczających kościół i pomieszczenia do rozmieszczenia ludności opuszczającej na czas zagrożenia swoje domy tworzą obiekty, które nie mające swoich odpowiedników w całej Europie. Na zdjęciach pokazano kościoły w Prejmer, Biertan, Cisnădie, Copşa Mică, Cincer, Valea Viilor, Mergen. Klasztory z terenów Mołdawii (Dragomirna, Humor, Suceviţa, Zamka) i Wołoszczyzny (Hurezi, Polovragi, ) były stawiane głównie w miejscach ustronnych ze względu na pełnioną funkcję religijną o naturalnym położeniu obronnym. Na skutek zagrożenia tureckiego dość łatwo i szybko zamieniono je w obiekty obronne przez dodanie murów obronnych wzmocnionych wieżami. Olteńskie kule (kule w języku tureckim oznacza wieżę) były jedyną formą obronną tolerowaną przez Turków w tamtym czasie. Obiekty znamionowały: grube mury, kute i ryglowane drzwi, liczne otwory strzelnicze, w tym otwory kierunkowe, loggie na górnych kondygnacjach pełniące funkcje punktów obserwacyjnych i strzelniczych. Zaprezentowano obiekty z Maldereşti (kula Duca i Greceanu), Groserea, Bujoreanu, Tatarescu.

Ostatnią grupę zdjęć poświęcono obozom warownym Konfederatów Barskich. W celu uzyskania lepszego przekazu wizualno-architektonicznego zostały utworzone plansze składające się z fotografii modeli 3D zrekonstruowanych cyfrowo fortyfikacji, zdjęć trenowych, mapek sytuacyjnych oraz artefaktów znalezionych w trakcie prac poszukiwawczych. Przedstawiono obozy zbudowane w okolicach wiosek: Grab, Barwinek, Izby, Wysowa oraz Mytarka.

Główną ideą przygotowanej wystawy było, aby w sposób syntetyczny zaprezentować różnorodność obiektów obronnych występujących na terenie całych Karpat, które powstawały na przestrzeni blisko 2000 lat. Ponadto wystawa stała się trwałą ilustracją do głoszonego słowa w czasie konferencji i jednocześnie prezentowała piękno i rozmaitość rozwiązań architektonicznych świetnie dostosowanych do lokalnych warunków topograficznych i okresu historycznego. 

Jerzy Montusiewicz