Zarys dziejów lubelskiego wodociągu staropolskiego

Początki wodociągu lubelskiego  jak przypuszcza się sięgają  prawdopodobnie  XV wieku. Właśnie w tym okresie -  w marcu 1438 r.-  odnaleźć można wzmianki o sporze toczącym się pomiędzy miastem Lublin a klasztorem Brygidek o  zapłatę za użytkowanie  gruntów klasztornych  przez które prowadzono wodę z Bystrzycy na potrzeby miasta. Okoliczności tych początkowych założeń lubelskich wodociągów nie są znane.

Dokumentem dotyczącym już bezpośrednio urządzeń wodociągowych był przywilej króla Kazimierza Jagiellończyka z  21 marca 1471 r. zezwalający mieszkańcom Lublina na budowę  ujęcia wody. Pewnym śladem istnienia już wtedy zaczątków układu wodociągów jest studzienka odkryta na Starym Mieście przy ulicy Grodzkiej 16. Przypuszczalny czas jej budowy to druga połowa XV w., a  jak wykazały prowadzone prace, użytkowana była jeszcze w  XVI w.

Umowa pomiędzy rurmistrzem Janem a władzami miasta Lublin, dotycząca budowy sieci wodociągowej, 13.02.1506r.

Drewniana rura wodociągowa (fragment)

Dokładniejszych danych odnośnie prac mających na celu budowę sieci wodociągowej dostarcza umowa z dnia 13 lutego 1506 r.,  którą władze Miasta Lublina podpisały  z rurmistrzem Janem oraz jego pomocnikiem Łukaszem Czyriska z Nowego Sącza. Zakres prac, dostarczenie odpowiedniego budulca oraz koszty rozłożono zarówno na budowniczych jak i Miasto. Po upływie 4 lat wodociąg już funkcjonował.

Od Stawu Wrotkowskiego do rurmusa, doliną rzeki Bystrzycy wiodła przekopa – kanał rzeki Bystrzycy. Spływająca grawitacyjnie woda służyła wyłącznie do napędu pomp  podnoszących wodę w rurmusie. Woda pitna dla potrzeb miasta pobierana była ze źródeł obok grobli Stawu Wrotkowskiego, a następnie drewnianymi rurami, grawitacyjnie sprowadzona do skrzyni wodnej będącej częścią rurmusa W rurmusie wodę podnoszono za pomocą pomp na wysokość ok. 30 m do wieży wodnej – istniejącej do dnia dzisiejszego -znajdującej się obok zabudowań klasztornych  Brygidek, obecnie ul. Dolna Panny Marii. W górnej części wieży znajdował się zbiornik wodny, z którego grawitacyjnie woda spływała do miasta. Zaczynając od wieży, wodę  prowadzono rurami w kierunku wschodnim, następnie  obok  klasztoru Bernardynów, ulicą Przechodnią do Krakowskiego Przedmieścia i dalej wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia, przez Plac Łokietka, omijając od północy Bramę Krakowską na Stare Miasto – ulicą Grodzką. Tak wytyczona magistrala główna pozwalała na odprowadzanie wody odgałęzieniami do punktów czerpalnych dla mieszkańców, do klasztorów, browarów a nawet prywatnych posesji. Całkowitą długość głównej sieci wodociągowej ocenia się na ok. 5000m.

Na skutek wielu niesprzyjających czynników staropolski wodociąg funkcjonował niewiele ponad 150 lat, w 1673 r. przestał praktycznie istnieć, urządzenia zostały zdemontowane. Miasta nie stać było na jego utrzymanie, konieczne naprawy, przy zbyt małym dochodzie który przynosił.